1. Dünya Savaşı’nın ardından, 24 Temmuz 1923’te İsviçre’nin Lozan şehrinde imzalanan tarihi antlaşmada, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) temsilcileri ile Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika ve Yugoslavya temsilcileri bir araya geldi.
TBMM Hükümeti adına İsmet İnönü başkanlığındaki heyette, Dr. Rıza Nur Bey ve Hasan Saka yer aldı. Görüşmeler 20 Kasım 1922’de başlamış ancak Boğazlar sorunu, kapitülasyonlar, Musul-Kerkük ve Osmanlı Devleti’nin borçları gibi önemli konular nedeniyle kesintiye uğramıştı. Müzakereler, 23 Nisan 1923’te yeniden başlatıldı.
Bu görüşmelerin sonucunda, Suriye sınırı 20 Ekim 1921’de imzalanan Ankara Antlaşması’na göre belirlendi. Irak sınırının ise gelecekte İngiltere ve TBMM arasında yapılacak görüşmelerle kesinleşmesi kararlaştırıldı. Yunanistan sınırı, Mudanya Antlaşması’ndaki haliyle kabul edilerek, Yunanistan savaş tazminatı olarak Karaağaç’ı Türkiye’ye bıraktı.
Antlaşma, Sovyet sınırını Gümrü, Moskova ve Kars Antlaşmaları ile belirlenen şekilde korurken, Doğu Anadolu’da bir Ermeni Devleti kurulmasından vazgeçildi. Kapitülasyonlar kesin olarak kaldırıldı ve Bozcaada ile Gökçeada Türkiye’ye bırakıldı. İtalyanlara bırakılan On İki Ada ise, 2. Dünya Savaşı’ndan sonra Yunanistan’a geçti.
Türk Devleti sınırları içindeki yabancı okulların Türk kanunlarına uyma zorunluluğu getirildi ve Fener Rum Patrikhanesi’nin yabancı kiliselerle ilişki kurmaması şartıyla Türkiye’de kalması kabul edildi. Ayrıca, azınlıklara verilen ayrıcalıklar kaldırılarak tüm azınlıklar Türk vatandaşı kabul edildi.
İstanbul’daki Rumlar hariç diğer yerlerdeki Rumların Yunanistan’a, Batı Trakya hariç diğer illerdeki Türklerin Türkiye’ye gönderilmesi suretiyle nüfus mübadelesi kararı alındı. Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile 20 Temmuz 1936’da Boğazlar konusu çözüme kavuşturuldu.
Lozan Barış Antlaşması, 143 madde, bir ön söz ve 4 bölümden oluşuyor. Antlaşmanın ön sözünde, devletlerin bağımsızlık ve egemenliğine saygı gösterilmesi prensibi vurgulandı. I. TBMM tarafından imzalanan antlaşma, II. TBMM tarafından onaylandı. Böylece, Türkiye Cumhuriyeti’nin bağımsızlığı ve Misakımilli, İtilaf Devletleri tarafından resmen tanınmış ve Sevr Antlaşması geçersiz hale gelmiş oldu.
Gazi Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk’ta Lozan Barış Antlaşması’nı, “Türk milleti aleyhine asırlardan beri hazırlanmış ve Sevr Antlaşması’yla tamamlandığı zannedilmiş bir suikastın yıkılışını ifade eden bir belgedir.” şeklinde tanımlamıştır.
Antlaşmanın onaylı sureti, Dışişleri Bakanlığı Arşivi’nde muhafaza edilmekte olup, vatandaşların ve araştırmacıların erişimine açıktır.
