İran, geçtiğimiz Mayıs ayında bir helikopter kazasında hayatını kaybeden Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi’nin yerine geçecek yeni lideri seçmek üzere sandık başında. Muhafız Konseyi tarafından belirlenen 6 adaydan ikisi, seçimden saatler önce yarıştan çekildi. Bugün, İranlılar dört aday arasında tercih yapacak.
Normalde cumhurbaşkanlığı seçimlerinin gelecek yıl yapılması planlanmıştı; ancak Reisi’nin kazada ölmesiyle seçim tarihi 28 Haziran olarak belirlendi.
Bu sabah saat 08.00’de oy kullanmak isteyen seçmenler için sandıklar açıldı. Sandıkların saat 18.00’de kapanması ve kesin sonuçların cumartesi günü açıklanması bekleniyor. Ancak, oy verme süresi gece yarısına kadar iki saatlik aralıklarla uzatılabilir.
Ülke genelinde camilerde, okullarda ve diğer kamu binalarında kurulan 58 bin 640 oy kullanma merkezi mevcut.
Adaylar kimler?
Adayların uygunluğunu incelemekle görevli Muhafız Konseyi, 80 aday adayından sadece 6’sına adaylık izni verdi. Seçim gününe yaklaşan süreçte iki aday yarıştan çekildi. Bugün İranlılar dört aday arasından seçim yapacak.
İran’ın en üst düzey anayasal denetim organı olan Muhafız Konseyi, cumhurbaşkanlığı ve parlamento seçimlerinde aday olabilecek kişileri seçmekle de görevli.
Adaylıktan çekilen isimlerden biri, Reisi’nin cumhurbaşkanı yardımcılarından biri olan Emirhüseyin Gazizade Haşemi, diğeri ise Tahran Belediye Başkanı Alireza Zakani idi. İkisi de muhafazakâr kanatta yer alıyordu ve “muhafazakâr kanatta birliği sağlamak” amacıyla seçime saatler kala adaylıktan çekildiklerini açıkladılar.
Seçimlerde reformist aday Mesud Pezeşkiyan, muhafazakâr adaylar Meclis Başkanı Muhammed Bakır Kalibaf, eski Ulusal Güvenlik Yüksek Konseyi Genel Sekreteri Said Celili ve eski İçişleri Bakanı Mustafa Purmuhammedi yarışıyor.
Adayların profilleri nasıl?
62 yaşındaki Kalibaf, İran’ın Meclis Başkanı ve eski Tahran Belediye Başkanı. Kapsamlı askeri bağları olduğu bilinen Kalibaf, seçimler için öne çıkan bir aday olarak görülüyordu.
58 yaşındaki Celili, katı bir muhafazakâr ve Batı karşıtı eski bir nükleer müzakereci. 1980’lerde İran-Irak savaşında bir bacağını kaybetmiş bir gazi. İran’ın Yüksek Ulusal Güvenlik Konseyi’nin bir üyesiydi.
69 yaşındaki Pezeşkiyan, tek reformist aday. İran ekonomisini iyileştirmenin bir yolu olarak dış dünyaya daha fazla açılma çağrısında bulunuyor.
64 yaşındaki Purmuhammedi, seçimlerde yarışan tek Şii Müslüman din adamı. İran’ın içişleri ve istihbarat bakanlıklarında çeşitli görevler üstlenmişti.
İkinci tur olacak mı?
Adayların ilk turda seçilebilmesi için yüzde 50+1 oy alması gerekiyor.
İlk turda yüzde 50+1’in üzerine çıkan aday olmaması halinde, en fazla oyu alan iki aday ikinci tura kalacak ve 5 Temmuz’da yapılacak ikinci turda kazanan isim ülkenin 9. Cumhurbaşkanı olacak.
Seçim sonuçlarına dair ilk verilerin gece yarısı açıklanması ve kesin sonuçların ise yarın duyurulması bekleniyor.
İran’da cumhurbaşkanı, dört yıllık süreyle görev yapıyor ve en fazla iki defa üst üste seçilebiliyor.
Seçim sonuçları neden önemli?
İranlı sertlik yanlısı muhafazakârlar, cumhurbaşkanlığı üzerindeki hakimiyetlerini sürdürmek istiyor. Muhafız Konseyi’nin adayları belirlerken bu hedef doğrultusunda hareket ettiği eleştiriliyor. Ancak İran’da önemli kararların çoğunu dini lider Ali Hamaney alıyor.
Uzun süredir iktidarda olan Ayetullah Ali Hamaney’in 85 yaşına gelmesi nedeniyle yerine kimin geçeceği konusunda spekülasyonlar var. Helikopter kazasında ölen Cumhurbaşkanı Reisi, Hamaney’in öğrencisi ve olası halefi olarak görülüyordu.
Reform yanlısı seçmenler, kendi adaylarının sürpriz bir zafer kazanmasını istiyorlar. Ancak Pezeşkiyan’ın son kampanya konuşmaları, genç seçmenler de dahil olmak üzere bazı kesimleri hayal kırıklığına uğrattı.
Hamaney, “ilerlemenin tüm yollarının” ABD’den geçtiğine inananların desteklenmemesi gerektiğini söyleyerek reformist adayı eleştirdi.
Beklenmedik bir gelişme olmadıkça gözlemciler, bu oylamadan fazla bir değişiklik çıkmasını beklemiyor.
Katılım oranı nasıl olacak?
Son yıllarda İran’daki seçimlere katılım oranları yüzde 40 civarında seyrediyor. Halkın siyaset konusundaki umutsuzluğu ve Muhafız Konseyi’nin halk tarafından desteklenen bazı önemli isimlerin adaylığına izin vermemesine yönelik boykot çağrıları bunda etkili oldu.
İçişleri Bakanlığı Seçim Merkezi verilerine göre, 88 milyon nüfuslu ülkede, yaklaşık 62 milyon seçmen, 59 binden fazla merkezde kurulan sandıklarda oy kullanabilecek. Ayrıca, 95 ülkede kurulan seçim merkezlerinde yurtdışındaki İran vatandaşları da oy verebilecek.
Ülkede hava, seçimin Kalibaf-Pezeşkiyan veya Celili-Pezeşkiyan rekabetine sahne olacağı yönünde. Ancak Pezeşkiyan’ın seçimi kazanması için gerekli olan küskün seçmeni sandığa çekme konusunda yeterince büyük bir heyecan yaratıp yaratmadığı belirsiz. Tahran’da birçok İranlı halen oy vermeyeceğini belirtiyor.
